Niemcy dążyli do systematycznego oczyszczenia Kraju Warty z ludności polskiej. W wyniku tego w latach 1939–1944 tysiące Wielkopolan trafiło do Warszawy, uciekając przed represjami oraz w wyniku deportacji.

Gdy w 1944 roku wybuchło powstanie warszawskie, około 800 z nich chwyciło za broń. W powstaniu walczyli zarówno żołnierze pochodzący z Wielkopolski, sanitariuszki, które opatrywały rannych, poznańscy harcerze oraz członkowie organizacji patriotycznych.

Wielkopolanie nie tylko brali udział w powstaniu warszawskim, ale już wcześniej włączali się do konspiracyjnej działalności na terenie Warszawy.

Adam Borys ps. „Pług”

Od października 1942 roku w konspiracji działał pochodzący z Niechanowa, k. Gniezna, Adam Borys ps. „Pług”. Był on m.in. dowódcą oddziału specjalnego „Agat” (antygestapo) do walki z Gestapo, który później zmienił nazwę na „Pegaz”. W późniejszym okresie oddział został przekształcony w batalion „Parasol”.

Dowódca „Parasola” został ciężko ranny i znalazł się w szpitalu. Dostał się do niewoli, ale przeżył powstanie. Po 1945 roku był represjonowany przez UB. Po zwolnieniu z więzienia pracował w przemyśle mięsnym w Warszawie i w Poznaniu.

Henryk Czapczyk ps. „Mirski”

Najbardziej znanym powstańcem z Poznania jest legendarny piłkarz Warty i Lecha Poznań Henryk Czapczyk. W 1939 roku został on wysiedlony z Poznania i znalazł się w Ostrowcu Świętokrzyskim.

Należał do partyzanckiego ugrupowania „Nurta”. Krótko przed wybuchem powstania wysłano go z misją specjalną do Warszawy. Pod pseudonimem „Mirski” walczył w oddziale Narodowych Sił Zbrojnych im. Generała Sikorskiego. Brał udział w ataku na komendę policji przy Krakowskim Przedmieściu oraz w szturmie i zdobyciu budynku PAST-y. Był trzykrotnie ranny, a po kapitulacji trafił do niewoli.

Po wojnie zdobywał wicemistrzostwo (1946) i mistrzostwo Polski (1947) z Wartą Poznań. W latach 1949–1953 roku był zawodnikiem Lecha Poznań, tworząc słynny tercet napastników A-B-C (Anioła, Białas, Czapczyk), stając się jedną z ikon Kolejorza. W Lechu wystąpił w 77 meczach i zdobył 14 bramek. Zmarł w Poznaniu w 2010 roku.

Przy promenadzie stadionowej, przy bramie nr 28 znajduje się tablica poświęcona jego pamięci.

Janusz Zeyland

W konspiracji na terenie Warszawy działał również wybitny lekarz pediatra Janusz Zeyland. Walczył w powstaniu wielkopolskim i wojnie polsko-bolszewickiej. W latach 1924-1926 pracował w Zakładzie Anatomii Patologicznej Uniwersytetu Poznańskiego. Od 1927 roku do wybuchu II wojny światowej pracował w Klinice Chorób Dziecięcych Uniwersytetu Poznańskiego. Cieszył się sławą jednego z najwybitniejszych znawców gruźlicy dziecięcej na świecie.

W 1940 roku wysiedlono go z Poznania do Warszawy. W Armii Krajowej miał pseudonim „Bakcyl”. Podczas powstania warszawskiego był ordynatorem Szpitala Wolskiego i tam został zamordowany przez hitlerowców strzałem w głowę wraz z doktorem Piaseckim i księdzem Ciecierskim, gdy próbował wynegocjować ocalenie swoich pacjentów.

Na poznańskich Jeżycach znajduje się ulica jego imienia łącząca ulicę Bukowską i Zwierzyniecką.

Zofia Grodecka ps. „Ewa”, „Biała Ewa”

Kolejną poznanianką, bohaterką powstania warszawskiego jest Zofia Grodecka ps. „Ewa”, „Biała Ewa” była weteranką Armii Krajowej.

W czasie powstania warszawskiego była strzelcem, łączniczką oraz adiutantką ppłk. Mieczysława Niedzielskiego ps. „Żywiciel”. Brała udział w ataku na Dworzec Gdański. Pod koniec sierpnia została ciężko ranna podczas bombardowania Żoliborza.

Została odznaczona m.in. „Warszawskim Krzyżem Powstańczym”, „Krzyżem Armii Krajowej” oraz „Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski”.

Zmarła po długiej chorobie 9 lutego 2020 roku w Poznaniu.

Wielkopolan walczących w powstaniu warszawskim było oczywiście znacznie więcej. Warto jeszcze wspomnieć ppłk Franciszka Rataja, uczestnika trzech powstań: wielkopolskiego, trzeciego powstania śląskiego i powstania warszawskiego a także wojny polsko-bolszewickiej czy też Leona Strehla, który wsławił się spektakularną ewakuacją Szpitala Maltańskiego i dzięki temu przyczynił się do uratowania życia około 200 rannych.